از آیات و روایات استفاده می‌شود که پاسداری از حقوق یتیمان و مراعات حقوق مادی و معنوی آنان فریضه‌ای بزرگ است و در صورت عدم عدالت و رها کردن آنان و تصرف به ناحق و ظلم کردن، خداوند متعال همان شیوه را بر شخص ظالم و یا فرزندان وی اعمال می‌کند.
یتیم در لغت و تفسیر کسی است که در کودکی پدرش -نه مادر- را از دست داده باشد.[۱] از دست دادن پدری که تکیه‌گاه فرزندان است تاریکی آینده را برای فرزندان دوچندان می‌کند. کودکانی که توان مدیریتی ابتدایی‌ترین مسائل فردی خود را ندارند باید اموال و دارایی‌های خود را از دست رهزنان حفظ کنند.
بی‌مهری‌ها و بی‌اعتنایی‌هایی که در فرهنگ جاهلی نسبت به حقوق ایتام صورت می‌گرفت و آنان را از حقوق ابتدایی مثل حفظ اموال و ارث محروم کرده بود سبب شد تا هیچ جایگاه اجتماعی برای آنان در نظر گرفته نشود.
ظهور اسلام و نزول آیات قرآن و رفتارهای زیبای پیامبر صلی الله علیه و آله رحمت سبب شد تا یتیمان از اسارت و ظلمت اجتماع آن روز خارج شده و به آینده امیدوار شوند. آیات و روایات معصومین علیهم السلام به زوایای مختلف اخلاق، احکام این دسته از محرومین از دو جنبه مثبت و منفی پرداخته است. محبت کردن به ایتام، دست کشیدن بر سر آنان، هم‌غذا شدن و همنشینی با آنان، کیفیت تربیت آنان، معامله کردن و زکات اموال آنان، میزان تصرف و… بخشی از این دستورات دینی است. به‌جای سپردن ایتام به یتیم‌خانه‌ها باید منزل را جای یتیمان کرده و با آغوش گرفتن آنان کمبودهای ناشی از فقدان ابوین را جبران شود.
از آیات و روایات استفاده می‌شود که پاسداری از حقوق یتیمان و مراعات حقوق مادی و معنوی آنان فریضه‌ای بزرگ است و در صورت عدم عدالت و رها کردن آنان و تصرف به ناحق و ظلم کردن، خداوند متعال همان شیوه را بر شخص ظالم و یا فرزندان وی اعمال می‌کند. آموختن اخلاق و آداب اسلامی و نیز تعلیم احکام در کنار مهرورزی به آنان نه تنها کمبودهای شخصیتی آنان را جبران کرده بلکه بر آگاهی‌های دینی آنان افزوده و زمینه به کمال رسیدن آنان را فراهم می‌کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: شدیدتر از این یتیمی که از پدرش جدا گشته، یتیم و بی‌سرپرستی است که از امام خود جدا شده است و دسترسی به او ندارد و احکام ابتدائی از قوانین دینش را نمی‌داند. از شیعیان ما، هرکه عالم به علوم ما باشد در حالی‌که ما را ندیده است و یتیمی در کنار اوست، اگر او را به شریعت ما هدایت و ارشاد کند، با ما خواهد بود.[۲]
همان‌گونه که حضرت امیر علیه السلام محمد بن ابی بکر را از دو سالگی، تحت تربیت خود قرار داده و درباره او فرمود: «محمد از صلب ابوبکر اما تربیت شدهِ منِ علی است».[۳] او شاگرد برجسته مدرسه علوی است که در سن ۲۷ سالگی در دفاع از ولایت به شهادت رسید.
مجتبی خواجوند عابدینی
